photo created by rawpixel.com – www.freepik.com
Πώς είναι να έχεις ένα τραγούδι μέσα στο κεφάλι σου, που σε “τρώει” για να βγει έξω;
Ένας νευροεπιστήμονας και μία τραγουδοποιός συγκρίνουν σημειώσεις από τα σύνορα της μουσικής και της επιστήμης.
Η μουσική είναι ο πιο περίπλοκος ήχος που μπορεί να επεξεργαστεί ο εγκέφαλος. Αλλά γιατί οι εγκέφαλοι μας εξελίχτηκαν σε τόσο προηγμένα εργαλεία που απολαμβάνουν τη διαδικασία της δημιουργίας; Ο νευροεπιστήμονας και τζαζ μουσικός Charles Limb αναρωτήθηκε επανειλημμένα. Πρόσφατα συναντήθηκε με την τραγουδοποιό και μουσικό Meklit Hadero για να συζητήσουν τη σχέση μουσικής και εγκεφάλου.
Πρώτον, εξήγησε τη θεωρία εργασίας του με μουσική γλώσσα. Η μουσική είναι το πιο προηγμένο ακουστικό ερέθισμα που υπάρχει.
“Όταν εξετάζουμε τους εγκεφάλους των ανθρώπων και πώς εξελίχθηκαν από τους εγκεφάλους των ζώων, καθίσταται σαφές ότι το ανθρώπινο ακουστικό σύστημα είναι ικανό να επεξεργάζεται τον ήχο με ένα τεράστιο επίπεδο πολυπλοκότητας”,
“Η μουσική, νομίζω, είναι η υψηλότερη τελειοποίηση αυτής της πολυπλοκότητας, που σημαίνει ότι από όσο γνωρίζω, δεν υπάρχει τίποτα στον ακουστικό κόσμο που είναι πιο δύσκολο για τον εγκέφαλο να επεξεργαστεί από τη μουσική”.
λέει ο Limb.
Και γιατί θα μπορούσε ένα βιολογικό σύστημα να είναι ικανό για ένα τοσο περίπλοκο έργο; Για το Limb, η απάντηση συνδέεται με την ανθρώπινη ικανότητα καινοτομίας.
“Η ιδέα ότι μπορείς να αυτοσχεδιάζεις ένα τζαζ σόλο σήμερα είναι μια άμεση αντανάκλαση του γεγονότος ότι οι εγκέφαλοί μας έχουν αυτή την έμφυτη ικανότητα να δημιουργούν και ειδικότερα να δημιουργούν νέες ιδέες, οι οποίες είναι απόλυτα αναπόσπαστες στο πώς επιβιώσαμε ως είδος”, λέει.
Φυσικά, ακόμα δεν γνωρίζουμε αρκετά για το πόσο ακριβώς εξελίχθηκε αυτό το σύστημα – ή για τα πλεονεκτήματα που θα μπορούσε να προσφέρει σε ένα είδος η ικανότητα για μουσική δημιουργία κι έκφραση. Ναι, το μυαλό μας αλλάζει όταν συνθέτουμε μουσική. Για πολλούς μουσικούς, η πορεία προς τη δημιουργία τους οδηγησε σε κάποιες πολύ συγκεκριμένες (συχνά παράξενες) συμπεριφορές.
Για την Hadero, μία μουσικός που μεγάλωσε σε μια οικογένεια επιστημόνων, ο “τρόπος σύνθεσης” είναι μια διαδικασία ανακάλυψης μακράς διαρκείας αρκετών εβδομάδων. «Νομίζω ότι η διαδικασία της σύνθεσης είναι ένα μείγμα πειθαρχίας και μυστηρίου», λέει. “Μαγειρεύει” συνεχώς, κάτι έχοντας το τηλέφωνό δίπλα της για να καταγράφει μελωδικές ιδέες που μπορεί να της έρθουν στο μυαλό και γενικά, προσπαθεί να «κολυμπήσει» σε ένα τραγούδι αντί να το προσεγγίσει μόνο διανοητικά. Θα μπορούσε να ξεκινήσει με φωνητικούς αυτοσχεδιασμούς που ακούγονται φλύαρα σαν φωνές, απλούς θορύβους και ήχους πάνω από μια μελωδία και αργότερα να εκμαιεύσει μουσικές φράσεις από τις οποίες μπορεί να γίνει ένα τραγούδι που παίρνει σχήμα.
Από την άλλη πλευρά, ο Limb στη προσπάθεια του να καταλάβει τι συμβαίνει στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια αυτής της ενστικτώδους διαδικασίας έχει δείξει ότι η περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με την αυτο-παρακολούθηση και την παρατήρηση απενεργοποιείται όταν οι μουσικοί αυτοσχεδιάζουν, αντίθετα με την περιοχή που συνδέεται με την αυτο-έφραση που φωτίζεται. Έτσι, η φλυαρία που ακούει μέσα της η Hadero αντιπροσωπεύει μια σημαντική εσωτερική φυσιολογική αλλαγή.
«Αλλάζετε πραγματικά τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου σας», της λέει. Τώρα η βαθύτερη πρόκληση: να μετρηθούν αυτές οι αλλαγές, να κατανοήσουμε τι συμβαίνει πραγματικά μέσα στο κρανίο του μουσικού – έτσι ώστε να αποκτήσουμε μια βαθύτερη κατανόηση του πώς λειτουργεί η δημιουργικότητα. Τα πειράματα για την δημιουργικότητα είναι ακριβά … και είναι σχεδόν αδύνατο να μετρηθεί έτσι κι αλλιώς.
Η δημιουργική διαδικασία της Hadero διαρκεί πολλές εβδομάδες, όπως λέει η ίδια η συνθέτης, “και το δυσκολότερο κομμάτι είναι μόλις αρχίζει και οι πρώτες μέρες είναι συνήθως χάλια. Τίποτα δεν βγαίνει. Και όσο προχωράει τόσο πιο ρευστά συμβαίνουν τα πράγματα.” Έτσι, ρωτάει τον Limb, “έχετε κάνει ποτέ μια μελέτη fMRI για μια μακρά περίοδο μουσικής δημιουργικότητας, όπως οι μουσικοί της ινδικής κλασικής παράδοσης που μπορούν να αυτοσχεδιάσουν για 12 ώρες και περισσότερο?” Λοιπόν, απαντά ο Limb, “μια μελέτη fMRI μπορεί να τρέξει πάνω από 700 δολάρια την ώρα, έτσι είναι πιο πρακτικό να μελετάς μουσικούς που εμπλέκουν τον εγκέφαλο σε πιο γρήγορες δημιουργικές καταστάσεις.
Αυτό, λέει, είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους στρέφεται προς την τζαζ: “Μοντελοποίησα τα πειράματα για να εκμεταλλευτώ την ταχύτητα του αυτοσχεδιασμού”, λέει. Πέρα από τη δαπάνη και την πρακτικότητα μιας μελέτης fMRI (η οποία συνεπάγεται ότι ένας μουσικός παίζει ένα τροποποιημένο πληκτρολόγιο ενώ βρίσκεται μέσα σε ένα μακρύ μεταλλικό σωλήνα), η απλή σχεδίαση των πειραμάτων δημιουργεί τεράστια προβλήματα. Για παράδειγμα, πώς μπορείς να διαπιστώσεις εάν έχει βελτιωθεί ή όχι η δημιουργική παραγωγή ενός ατόμου; Ή, όπως λέει ο Limb, πώς μπορούμε να πούμε: “αυτά τα 100 τζαζ σολο ήταν καλύτερα από εκείνα τα άλλα 100 τζαζ σόλο;” συνεχίζει,
“Οι επιστήμονες δεν έχουν κανένα τρόπο να ποσοτικοποιήσουν ή να μετρήσουν εάν η δημιουργική παραγωγή είναι καλή. Το πρόβλημα είναι ότι προσπαθούμε να κάνουμε μελέτες για πράγματα που ενισχύουν ή βελτιώνουν ή και διακόπτουν τη δημιουργικότητα. Και για να κάνουμε κάτι τέτοιο εφικτό, πρέπει να έχουμε έναν τρόπο να μετρήσουμε εάν η δημιουργικότητα βελτιώθηκε ή επιδεινώθηκε και δεν ξέρω πώς να το κάνω αυτό.
Ωστόσο, η τέχνη και η επιστήμη μπορούν να συνεργαστούν για να κατανοήσουν τη δημιουργικότητα. “Η ποσοτική ανάλυση μιας υποκειμενικής εμπειρίας είναι μια ψηλή τάξη”, αναγνωρίζει η Hadero. Για εκείνη, η αξιολόγηση της αξίας της μουσικής της είναι καθαρά διαισθητική. “Αναρωτιέμαι αν ένα κομμάτι με έχει κυριεύσει”, λέει. “Είναι πέρα από τον έλεγχό μου; είμαι μέσα στο κομμάτι ή όχι; Ταξίδεψα; Το κοινό ταξίδεψε; Αυτό είναι που αποζητώ από μια μουσική εμπειρία – να ξεπετάγεται από μέσα μου η αυτοεκτίμηση. Να μην δίνεις σημασία επειδή πρέπει, να δίνεις σημασία επειδή δεν μπορείς να κάνεις διαφορετικά. Σαν φυσικό επακόλουθο.”
Τέτοια διαισθητική αξιολόγηση, φυσικά, είναι δύσκολο να μετρηθεί από τους επιστήμονες που αναλύουν βάσεις δεδομένων. Οι μουσικοί μπορεί να έχουν τις ίδιες παθιασμένες αντιδράσεις στην αίθουσα συναυλιών, αλλά η μεταφορά αυτών των εμπειριών στο εργαστήριο είναι μια άλλη ιστορία εντελώς. Αυτό αφήνει ένα μεγάλο πολιτισμικό χάσμα μεταξύ των δύο ομάδων – και μια μεγάλη τρύπα στην έρευνα δημιουργικότητας.
Αυτό που ωθεί τον Limb τον τελευταίο καιρό, είναι να φέρει μαζί καλλιτέχνες και επιστήμονες να συν-δημιουργήσουν πειράματα που θα μπορέσουν να δώσουν μια πιο καθαρή εικόνα για τη δημιουργικότητα και τις νευρικές διαδικασίες που την προκαλούν. Ο Limb καταλήγει στον συλλογισμό “Με τη συμμετοχή των καλλιτεχνών, μπορούμε πραγματικά να μετρήσουμε πράγματα που πριν δεν είχαμε διανοηθεί ότι είναι μετρήσιμα.”
Πηγή
Μετάφραση και επιμέλεια κειμένου Αιμιλία Σεληνίδου